«در حقیقت ساخت ملودی یک توانایی است که نمی‌توان فقط با آموزش آن را فرا گرفت و بخشی از آن به ذوق آهنگساز برمی‌گردد؛ البته مطالعه و تمرین زیر نظر استاد در پرورش این توانایی نقش دارد. ولی به دلیل ضعف سیستم آموزشی این موارد به درستی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود.»

چندی پیش مصاحبه‌ای با نصرالله داوودی داشتیم که این آهنگساز و منتقد موسیقی، یکی از دلایل رعایت نکردن کپی رایت در ایران را فقر ملودی عنوان و تاکید کرد که این مسئله هم در ایران و بعضا در خارج از ایران وجود دارد.

در ادامه این گفت وگوها و گزارش هایی با موضوع کپی رایت، با علی منتظری ـ آهنگساز و مدرس موسیقی ـ که در خارج از ایران به تحصیل موسیقی پرداخته است، صحبتی داشتیم و به آسیب شناسی فضای آکادمیک موسیقی ایران پرداختیم که عمدتا با نقدهایی از سمت هنرمندان همراه است.

در ابتدا از منتظری سوال کردیم که با در نظر گرفتن سیستم آموزشی داخل و خارج از ایران در حوزه موسیقی، چه تفاوتی بین دانشجویان این رشته وجود دارد؟ که او چنین پاسخ داد: تفاوت‌ها بسیار است. ولی به نظر من یکی از مشکلات بزرگ در سیستم آموزشی ایران نبودن یک برنامه مدون آموزشی و ضعف در سیستم گزینش دانشجویان است. بیشتر دانشجویان بدون پشتوانه کافی وارد دانشگاه می‌شوند و این موضوع باعث پایین آمدن سطح کیفی آموزش در دانشگاه‌ها می‌شود.

او ادامه داد: در بسیاری از دانشگاه‌های خارج از ایران دانشجویان آزمون‌های مختلف تئوری و عملی را می‌گذرانند و در صورت ورود به دانشگاه با برنامه‌های درسی کاملاً مدون و طبقه بندی شده آموزش می‌بینند. متاسفانه در ایران هر فرد به سبک و شیوه‌ای که خود می‌پسندد کار می‌کند که حاصلش آشفتگی و بی برنامگی در سیستم آموزشی است.

علت وجود فقر ملودی در ایران چیست؟

این هنرمند در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: طبعاً بخشی از این مشکل به سیستم آموزشی به ویژه در حیطه آهنگسازی مربوط می‌شود. متاسفانه موضوع کپی کردن ملودی بخصوص در سال‌های اخیر در آثار اساتید این رشته و آهنگسازان شناخته شده هم دیده می‌شود. البته ساختن ملودی یک توانایی است که نمی‌توان فقط با آموزش آن را فرا گرفت و بخشی از آن به ذوق و احساس آهنگساز برمی‌گردد. ولی طبعاً مطالعه آثار و تحلیل آثار موسیقایی مختلف در ژانرها و سبک‌های مختلف و تمرین مستمر زیر نظر استاد در پرورش این توانایی نقش مهمی دارد. ولی به دلیل ضعف سیستم آموزشی این موارد به درستی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود. البته نگرش‌های متعصبانه و محدودکننده افرادی که در ژانرهای مختلف کار می‌کنند و در محدوده ویژگی‌های آن ژانر باقی مانده‌اند، اجازه خلاقیت چندانی را به دانشجویان نمی‌دهد.

سیستم آموزشی ایران به چه اصلاحاتی نیاز دارد؟

منتظری پاسخ می دهد: نبود یک برنامه مدون آموزشی و نگرش‌های متعصبانه از موارد مهم ضعف در سیستم آموزشی است. مثلا در زمینه تئوری و هارمونی هیچ منبع درسی، کلاس بندی و سطح بندی مشخصی وجود ندارد و هر فرد به شیوه دلخواه خودش عمل می‌کند. در حالی که در دانشگاه‌های خارج ایران همه موارد بر مبنای منابع درسی مشخص و در ترم‌های مشخص آموزش داده می‌شود؛ البته شیوه‌های آموزشی در ایران هم عموما متدهای کهنه و ناکارآمدی هستند. کمبود امکانات اجرایی هم از دیگر عوامل بازدارنده است.

این هنرمند تصریح کرد: در دانشگاه‌های خارج از ایران هر دانشگاه حتی دانشگاه‌های کوچک هم دست کم یک ارکستر سنفونیک و گروه‌های سازی مختلف دارند و دانشجویان همواره در حال تمرین، اجرا و شرکت در برنامه‌ها و فستیوال‌های مختلف هستند. ولی در ایران متاسفانه در این زمینه کمبود بسیار وجود دارد.

استاد تحصیلکرده و باتجربه در رشته‌ موسیقی کم است

منتظری با مقایسه فضای آکادمیک رشته موسیقی در ایران و خارج از کشور بیان کرد: یکی از موارد مهم درباره فضای آکادمیک، کمبود شدید اساتید تحصیلکرده و باتجربه در رشته‌های مختلف موسیقی است. در هیچ جای دنیا کسی با مدرک فوق لیسانس امکان تدریس در دانشگاه را ندارد و در بهترین حالت، ممکن است به عنوان استادیار از او استفاده شود. از طرفی میزان فعالیت‌های عملی و اجرایی دانشجویان در دانشگاه ها، کم، ناکافی و ناکارآمد است. البته بخشی از دلایل این مشکل هم علاوه بر مشکلات آموزشی، به شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه مربوط می‌شود. به نظرم رشته موسیقی در ایران هنوز به روش سعی و خطا پیش می‌رود. در بعضی گرایش‌ها شناخت خیلی کم و بعضا نادرست وجود دارد؛ مانند رشته‌های رهبری ارکستر، اتنو موزیکولوژی و موزیکولوژی. در زمینه نوازندگی هم در مورد بعضی از سازهای ارکستر، کمبود و ضعف آموزش و منابع وجود دارد.

او تصریح کرد: در ایران منابع و به تبع آن متدهای آموزشی هم قدیمی است. در خارج از ایران همان طور که اشاره شد منابع درسی کاملا مشخصی وجود دارد که توسط یک تیم مجرب و توانمند تالیف شده‌اند و هرسال هم تجدید نظر، تصحیح یا به اصطلاح update می‌شوند. علاوه بر این اساتید هم مدام در حال به روز کردن متدهای آموزشی خود هستند. در نتیجه سیستم آموزشی به یک سیستم پویا و در حرکت رو به جلو تبدیل می‌شود.

آموزش تئوریک موسیقی در حد حل چند مساله روی کاغذ!

«در فضای آموزش موسیقی در خارج از ایران تا چه حد فضای تئوری و تا چه فضای عملی درگیر است؟»؛ این هنرمند در پاسخ گفت: این یکی از مهمترین موارد تفاوت آموزش موسیقی در ایران و خارج از ایران است. در ایران در کلاس‌های تئوری فقط به تعریف مباحث تئوریک و حل چند مساله روی کاغذ اکتفا می‌شود. همان طور که در کلاس‌های عملی و آموزش ساز، آموزش‌های تئوریک لازم جدی گرفته نمی‌شود. حال آنکه در خارج از ایران آموزش‌های عملی و تئوریک پا به پای هم ارائه می‌شوند؛ مثلا در کلاس‌های تئوری حتما موارد تئوریک همراه با اجرای عملی مثال‌ها با پیانو و حتی به صورت اجرای گروهی و خواندن گروهی با مشارکت خود دانشجویان ارائه می‌شود. در این شکل دانشجویان مصداق‌های عملی مباحث تئوریک مطرح شده را می‌شنوند و تحلیل می‌کنند که این بهترین شیوه آموزش مباحث تئوریک است. در کلاس‌های عملی ساز و همنوازی هم آموزش‌های تئوریک و آموزش تجزیه و تحلیل قطعات جزو موارد لازم آموزش محسوب می‌شود.

درباره علی منتظری می‌توان گفت که او آهنگساز و مدرس موسیقی و دارای مدارک تحصیلی چون فوق لیسانس آهنگسازی از دانشگاه براندون کانادا، دکترای آهنگسازی از دانشگاه تگزاس تک آمریکا، فوق لیسانس تئوری موسیقی از دانشگاه نورث تگزاس و فوق لیسانس آهنگسازی از دانشگاه هنر است. از سوابق اجرایی این هنرمند نیز می‌توان به حضور به عنوان نوازنده تار و بم تارگروه های موسیقی شهر اصفهان از سال ۱۳۷۶، نوازنده بم تار و تنظیم کننده گروه Borderless band و… اشاره کرد.

همچنین برخی از آثاری که این هنرمند آهنگسازی آنها را برعهده داشته است شامل – تصاویر (برای پیانو), ۲۰۰۹دوتابلو برای ارکستر سنفونیک، دوئت برای ویلن و ویلنسل, ۲۰۰۵، مینیاتور (برای پیانو) ۲۰۰۵، – ستایش (براساس شعری از شفیعی کدکنی) ۲۰۰۵ و … می‌شود.