هشت سال جنگ تحمیلی یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ معاصر رشادت‌ها و دلاوری‌ها و ایثارگری‌هایی در دل خود پنهان دارد و همین موضوع باعث دستمایه قرار دادن کلیتی به نام جنگ و وقایع آن از سوی فیلمسازان شده است. اغراق نیست اگر بگوییم آثار سینمایی تولید شده با موضوع جنگ به دلیل فضای ملی و حماسی بیش از دیگر ژانرها از وجود موسیقی بهره برده‌اند. اگر به رویه تولید چنین آثاری نگاهی بیندازیم، درخواهیم یافت که دهه‌های شصت و هفتاد تولید آثار جنگی موضوعی مورد توجه بوده و کارگردان مطرح در این زمینه فعالیت می‌کرده‌اند. به طور متقابل آهنگسازان مطرح ایرانی نیز از این قافله عقب نمانده و طی همکاری با سینماگران عرصع دفاع مقدس آثار درخوری را تولید و ارائه کرده‌اند.

اهمیت موسیقی در سینمای دفاع مقدس تا آنجاست که مخاطبان اگر قصه و جزییات فیلم‌های متعدد این ژانر را فراموش کرده باشند اما موسیقی‌های ماندگار آن‌ها را به یاد داشته و دارند. این اتفاق گویای اهمیت موسیقی و ماندگاری آثار خاطره‌انگیزی است که با تلاش و خلاقیت آهنگسازان ایرانی تولید و ارائه شده‌اند.

ساموئل خاچیکیان، عزیزالله حمیدنژاد، محمدحسین حقیقی، عبدالحسین برزیده، احمدرضا درویش، ابراهیم حاتمی‌کیا، رسول ملاقلی‌پور، کمال تبریزی، مجتبی راعی، سیف الله داد، انسیه شاه‌حسینی، سعید سهیلی، مسعود ده‌نمکی، کاظم معصومی، بهرام توکلی، نرگس آبیار و محمدعلی باشه‌آهنگر کارگردان‌هایی از چند نسلند که از دهه شصت تاکنون به تولید آثاری با موضوع جنگ و دفاع مقدس پرداخته‌اند و این رویه توسط فیلمسازان جوان ادامه دارد.

از میان آهنگسازان فعال در عرصه دفاع مقدس نیز می‌توان به مجید انتظامی، ، محمدرضا علیقلی، فریبرز لاچینی، حسین علیزاده، کامبیز روشن‌روان، کریم گوگردچی، ارسلان کامکار، کارن همایونفر، امیر توسلی، بابک بیات، برخی از هنرمندان نسل‌های گذشته‌اند که در زمینه ساخت موسیقی فیلم‌های دفاع مقدس فعالیت‌های جدی داشته‌اند و شاید در میان آن‌ها مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی از بقیه پرکارتر بوده‌اند. پیروز ارجمند، آریا عظیمی‌نژاد، حامد ثابت، سعید انصاری، پیمان یزدانیان، هم برخی از آهنگسازان نسل پس از جنگ هستند که ساخت برخی آثار سینمایی با موضوع دفاع مقدس را در کارنامه‌شان به ثبت رسانده‌اند.

تعداد آثار ساخته شده در ژانر جنگ از دهه شصت تاکنون بسیار زیاد است، اما موسیقی متن برخی از آن‌ها در لیست ماندگاران این بخش قرار گرفته‌اند. در ادامه به شش فیلم سینمایی با موسیقی‌های قوی و ماندگار اشاره می شود.

فیلم سینمایی «افق» / محصول سال ۱۳۶۷

آهنگساز محمدرضا علیقلی

«افق» ساخته زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور نیز یکی از آثار مورد توجه ژانر جنگ است که در اواخر دهه شصت (سال ۱۳۶۷) تولید و اکران شده است. این اثر شاید جزو اولین آثار اکشنی است که به وضعیت غواصان جنگ می‌پردازد. این اکشن و پر کنش بودن اثر باعث شده موسیقی آن نیز نسبت به دیگر آثار جنگی حال و هوای متفاوت‌تری داشته باشد. جهانبخش سلطانی، سیدجواد هاشمی، مهرزاد نوشیروانی و علی داروییان برخی از بازیگران اصلی این اثر سینمایی هستند.

«از کرخه تا راین» / محصول سال ۱۳۷۱

آهنگساز مجید انتظامی

«از کرخه تا راین» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا به چند دلیل یکی از فیلم‌های مهم ژانر جنگ است. این اثر در برهه‌ای ساخته شد که سینمای دفاع مقدس می‌رفت که در تکرار بی‌افتد؛ چه بسا این اتفاق افتاده بود و در همان مدت زمان کوتاه (اواسط دهه شصت تا اوائل دهه هفتاد) قصه اغلب آثار تکراری و شعار زده بود و شخصیت‌ها ازعدم پرداخت لازم برخوردار بودند و بیشتر به تیپ‌های تکراری شباهت داشتند. فیلم «از کرخه تا راین» در چنین فضایی ساخته شد. قصه نو و بهره‌گیری از لوکیشن‌ها و شخصیت‌پردازی‌های درست در نهایت از آن اثری ماندگار ساخت. بخش قابل توجهی از این موفقیت را باید مدیون موسیقی فیلم (ساخته مجید انتظامی) بدانیم که موازی با اتفاقات احساسات مخاطب را نسبت به قصه و آدمها، به همان سمتی می‌برد که حاتمی‌کیا می‌خواهد. علی دهکردی و هما روستا بازیگران اصلی فیلم هستند و قصه آن درباره رزمنده‌ای است که در مواجهه با حملات شیمیایی نابینا شده و به همراه گروهی از همرزمانش برای معالجه به آلمان اعزام می‌شود. لیلا خواهر سعید که سال هاست در آلمان با شوهر آلمانی و پسرشان یوناس (یونس) زندگی می‌کند، سعید را در آسایشگاه می‌بیند و در ادامه دنیا و آدم‌هایی جدید را تجربه می‌کند اما در نهایت می‌میرد.

«از کرخه تا راین» اولین تجربه همکاری مجید انتظامی با حاتمی‌کیا است و پس از این اثر است که او در فیلم‌هایی چون «بوی پیراهن یوسف» و «آژانس شیشه‌ای» نیز با حاتمی‌کیا همراه می‌شود. «از کرخه تا راین» یکی از تجربه‌های موفق مجید انتظامی در حوزه سینماست.

بوی پیراهن یوسف / محصول سال ۱۳۷۴

آهنگساز مجید انتظامی

بی‌شک «بوی پیراهن یوسف» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا جزو اولین فیلم سینمایی تولید شده در ژانر دفاع مقدس نیست، اما جزو نخستین آثاری است که موسیقی آن به طور مستقل مورد استقبال مردم قرار گرفت. این اثر با بازی نیکی کریمی، علی نصیریان، جعفر دهقان و شیرین بینا در سال ۱۳۷۴ ساخته شده فیلمنامه آن را حاتمی‌کیا به اتفاق داریوش مودبیان نوشته است.

قصه این اثر درباره افرادی است که طی هشت سال جنگ تحمیلی به اسارت بحثی‌های عراق درآمدند. غفور (علی نصیریان) در میان اسرای آزاد شده به دنبال پسر شهیدش می‌گردد که در ادامه با شیرین (نیکی کریمی) زنی که به دنبال برادرش است مواجه می‌شود و او همراه می‌شود. فضای فیلم و قصه احساس‌محور آن بر اهمیت موسیقی آن افزوده و آهنگساز نیز از این فرصت مغتنم به خوبی بهره برده است. ساخت موسیقی ماندگار این اثر نیز به عهده مجید انتظامی بوده است. مجید انتظامی پیش از «بوی پیراهن یوسف» در فیلم «از کرخه تا راین» با حاتمی‌کیا همکاری کرده بود و در ادامه نیز به همکاری با او در دیگر آثارادامه داده است.

آلبوم موسیقی متن فیلم «بوی پیراهن یوسف» پس از ساخت و اکران این اثر در ۱۹ قطعه به مدت ۵۱ دقیقه منتشر شد و دیری نگذشت که مخاطبان سینما و موسیقی از آن به خوبی استقبال کردند.

«سفر به چذابه» / محصول ۱۳۷۴

آهنگساز پیروز ارجمند

«سفر به چزابه» محصول سال ۱۳۷۴ اثری دیگر در ژانر دفاع مقدس است که توسط رسول ملاقلی‌پور نوشته و ساخته شده است. این اثر که بازیگرانی چون مسعود کرامتی، فرهاد اصلانی، سیامک انصاری و عاطفه رضوی در آن ایفای نقش کرده‌اند تا آن حد مورد استقبال قرار گرفت که در اتفاقی معدود در قالب سریالی با عنوان «نجات یافتگان» از تلویزیون پخش شد.

قصه این اثر درباره وحید نامی است که می‌خواهد فیلم جنگی بسازد. او از علی دوست آهنگسازش دعوت کرده تا با دیدن قسمت‌هایی از فیلم (که آماده شده،) آهنگی بسازد، اما علی نمی‌تواند با فیلم ارتباط درستی پیدا کند. علی به قصد آشنایی با فیلم به همراه وحید به محل فیلمبرداری می‌رود اما ناگهان هر دو با رفتن به یکی از خاک‌ریزهای ساخته‌شده، خود را در قلب سنگرهای واقعی جبهه، در منطقه چزابه می‌یابند. وحید از این حضور خشنود است اما علی از بودن در این منطقه با خطرهای زیادش راضی نیست و طاقت دیدن صحنه‌های واقعی جنگ و کشته شدن جوانان را ندارد. وحید با دیدن بهروز، صمد، فرمانده حسن کاوه و مراد چلچراغ و مرتضی و بقیه همرزمانش به کمک آن‌ها می‌رود اما بالاخره آن‌ها به دوران حال و به محل فیلمبرداری فیلم وحید برمی‌گردند. آهنگساز این اثر پیروز ارجمند است.

ارتباط غیر مستقیم فیلم با موسیقی به واسطه حضور کاراکتری که به در پی ساخت موسیقی متن فیلمی است به نوعی موسیقی آن را با اهمیت‌تر کرده است. از طرفی لازمه پرداخت درست قصه و داستانک‌های تشکیل دهنده درام به دلیل ریتم و تمپوی درونی بر اهمیت عنصر مهمی چون موسیقی افزوده است.

پیروز ارجمند طی گفتگو با یکی از رسانه‌ها درباره این اثر و موسیقی آن گفته است: بعضی از آثار خودم را سخت گوش می‌دهم. «سفر به چزابه» یکی از آن‌هاست. به سختی سراغش می‌روم و هنوز مرا منقلب می‌کند. در «نجات یافتگان» فصلی است که عاطفه رضوی مجروح را با خود می‌برد و همه رزمنده‌ها شهید می‌شوند، من و رسول نتوانستیم این صحنه را با هم ببینیم. هر دو متاثر می‌شدیم.

پیروز ارجمند تاج‌الدینی متولد ۱۳۴۹، آهنگساز، نوازنده نی، سه تار، تنبک و دف، مدیر کل دفتر موسیقی وزارت ارشاد. نوازندگی سه تار را نزد داریوش صفوت و پرویز مشکاتیان، نی را نزد محمدعلی حدادیان و محمد موسوی، تنبک را نزد ناصر فرهنگ فر و علوم نظری موسیقی و آهنگسازی را نزد محمد سعید شریفیان، فرهاد فخرالدینی، پروفسور محمد تقی مسعودیه، تقی بینش و علیرضا مشایخی آموخت.

آژانس شیشه‌ای/ محصول 1376

آهنگساز مجید انتظامی

«آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا با بازی پرویز پرستویی، حبیب رضایی و رضا کیانیان در سال 1376 یکی دیگر از فیلم‌های با اهمیت ژانر جنگ است که علاوه بر دریافت هشت سیمرغ در بخش‌های مختلف جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین آهنگسازی را نیز برای آهنگساز آن به ارمغان آورده است.

این فیلم جزو اولین آثار سینمای دفاع مقدس است که به وقایع پس از جنگ و سرنوشت مبهم رزمندگان و جانبازان جنگ تحمیلی می‌پردازد. لوکیشن ثابت و درام ملتهب و پر کشمش این اثر، همچنین شخصیت‌های از هم گسیخته و رو به زوال قصه، به موسیقی بعنوان یکی از مولفه‌های دراماتیک اهمیت بسیار بیشتری داده است. مجید انتظامی که طی همکاری با حاتمی‌کیا با روحیه و آثار او آشنایی کامل دارد از پس مسئولیت سنگین ساخت موسیقی برآمده و بر همین اساس است که می‌توان گفت فیلم «آژانس شیشه‌ای» بدون موسیقی اثری ناقص است.

«ملکه» / محصول سال ۱۳۹۰

آهنگساز حسین علیزاده

فیلم سینمایی «ملکه» را به تایید منتقدان و استقبال مخاطبان می‌توان یکی از آثار با اهمیت ژانر جنگ در دهه نود دانست. نویسنده و کارگردان این اثر محمدعلی باشه‌آهنگر است و حمیدرضا آذرنگ، میلاد کی‌مرام، مهدی سلطانی سروستانی بازیگران اصلی آن هستند. باید یادآور شد دلیل اصلی و مهم موفقیت یک اثر سینمایی عوامل آن هستند و در فیلم «ملکه» حضور حسین علیزاده به عنوان آهنگساز است. حسین علیزاده سابقه همکاری با کارگردان‌های مطرحی را دارد و آثار ماندگاری را در عرصه سینما به نام خود ثبت کرده است.

فیلم ملکه به روایت داستان دیده‌بانی به نام سیاوش می‌پردازد. او به دنبال فرصتی است تا توانایی‌های خود را نشان دهد. او دیده‌بانی برجکی را در نقطه‌ای حساس به عهده می‌گیرد. این محل یکی از برجک‌های پالایشگاه آبادان است. او روی برجک با شهیدی به نام جمشید آشنا می‌شود و اتفاقات واقعی و ذهنی دیگری رقم می‌خورد. فیلم «ملکه» در واقع روایت زنبورهایی است که نیش می‌زنند با آن که می‌دانند می‌میرند چرا که خانه از جان برای‌شان با ارزش‌تر است

حسین علیزاده با نگاهی که به جنگ داشته و بر اساس تجربه چندین‌ساله خود در عرصه سینما در نوع سازبندی‌ها و اجرای ارکسترال موسیقی نگاهی حماسی داشته و این توجه، کاملا با بافت قصه فیلم و کنش‌ها و واکنش‌های آن هم‌خوانی دارد.

منبع: ایلنا